استانداردها و شاخص های مراقبت پرستاری

تعریف استاندارد مراقبت:

استاندارد بیانیه ارزشمند و مكتوب قوانین، شرایط، و عملكرد کارکنان در قبال بیماران،کارکنان، و یا سازمان است. استانداردھا، كیفیت مراقبت مورد انتظار در یك مركز را تعریف وتعیین، و عملکردها را هدایت می کنند. بھ عبارت دیگر، استانداردھا تعاریف معتبر و پذیرفته شده ای از کیفیت مراقبت و سطح عملکرد مناسبی ھستند که با اجماع افراد متخصص یک رشته، برای جمعیت یا گروھی خاص تدوین می شوند. استانداردها باید مرتبط، ھدفمند، قابل قبول، عینی، قابل دستیابی و اندازه گیری باشند. استانداردھای ملی معمولاً ترکیبی از قوانین ملی، دستورالعمل ھای دولتی، گزارشھای مستقل، استانداردھای اعتباربخشی سایر کشورھا، و پژوھش ھای زیست پزشکی و خدمات سلامتی است.

 شاخص ها : شاخصھا، معیارھایی ھستند كھ خصوصیات كیفی را در قالب كمیتّھا بیان كرده و آنھا را

قابل بررسی و ارزشیابی می كنند. شاخص ھا با وجود اینکه با استفاده از بررسی معیارھا واستانداردھا، عملیاتی می شوند؛ اما با خود استانداردھا و دستورالعمل ھا تفاوت دارند. در واقع،می توان گفت، شاخص ھا، نشان می دھند که ھر استانداردی چگونھ در حیطھ ھای مختلف عملکرد پرستاران بکار می رود. شاخص ھا، معیارھای ویژه ای را فراھم میآورند که برای اندازه گیری عملکرد واقعی ھر پرستار کارشناس بکار برده می شود.استانداردھا را نمی توان معتبر نمود مگر اینکه معیارھا و شاخص ھایی  برای اندازه گیری و ارزشیابی اثربخشی و کیفیت آنھا وجود داشتھ باشد. استانداردھایی که بدون این معیارھا نوشتھ می شوند، مانند خط کشی ھستند که ھیچ خط نشانھ دار برای اندازه گیری روی آن وجود نداشتھ باشد. بنابراین مقیاس اندازه گیری، تخمینی، بدون دقت و متفاوت خواھد شد

- استانداردھا باید قوانین، عملكردھا و برآیندھا را شامل شوند. قوانین متشکل از ساختارخدمات است؛ عملكردھا فرآیند چگونگي انجام خدمات را روشن مي كنند؛ و برآیندھا نتایج خدمات را تعریف مي نمایند.

بر اساس طبقھ بندی انجمن پرستاران امریکا ١ و نیز با توجھ بھ یافتھ ھای پژوھشی گسترده در کشور طی سالھای ١٣٨۴ تا ١٣٨۶ ؛ بطور کلی، استانداردھا را می توان بھ سھ گروه بزرگ بھ شرح زیر طبقھ بندی نمود:

١ -  استانداردھای ساختار

استانداردھای ساختار ، ویژگیھای نسبتاً ثابت مربوط بھ سازمان شامل ارائھ دھندگان مراقبت، ابزارھا، منابع و عوامل فردی و سازمانی ھستند. بطور مثال، دسترسی بھ خدمات آزمایشگاھی و رادیولوژی، نسبت پرستار بھ بیمار، میزان تحصیلات کادر پرستاری و سایر کارکنان، و منابع مالی ضروری برای ارائھ مراقبت، از این دستھ میباشند. استانداردھای ساختار را می توان بھ سھ گروه زیر دستھ بندی نمود:

1- 1-  استانداردھای مدیریت و رھبری سازمانی:

ھر سازمان باید از مدیران عالم و با تجربھای برخوردار باشد تا بر اساس اصول نوین

مدیریت قادر باشد رھبری کارکنان تحت پوشش خود را بھ عھده گیرد.

شاخص ھای مربوط بھ استانداردھای مدیریت و رھبری سازمانی:

-  وجود اھداف سازمانی در بیمارستان

-  میزان ھمخوانی اھداف دفتر پرستاری با اھداف کلان سازمان

-  میزان تحصیلات مدیر پرستاری (مترون) بیمارستان

-  ساعات آموزش ضمن خدمت مدیر پرستاری درحیطھ مدیریت

-  ساعات آموزش ضمن خدمت سوپروایزرھای بالینی در حیطھ مدیریت در سال

-  وجود شرح وظایف مصوب کارکنان پرستاری(بھ تفکیک رده ھا)در واحد پرستاری

-  تعداد برنامھ ھای کنترل و نظارت بر مراقبتھای پرستاری منطبق با اھداف بیمارستان

-  تعداد بازدیدھای بالینی مدیر پرستاری از فعالیتھای پرستاران در بخش ھا در ھر ماه

-  میزان بکارگیری روشھای مستمر ارزشیابی عملکرد پرستاران توسط واحد پرستاری

    در بخش ھا برای کاربرد در فعالیتھای پرستاری

-  وجود سیستم فن آوری اطلاعات  (IT)

-  وجود کمیتھ فعال بررسی شکایات بیماران از نحوه عملکرد پرستاران در بیمارستان

-  تعداد جلسات مدیر/ رئیس بیمارستان با مدیر پرستاری برای امور مرتبط با پرستاری در سال

-  تعداد جلسات دفترپرستاری با پرستاران بھ منظور تصمیم گیری ھای سازمانی در سال

-  تعداد مسئولیتھای مدیریتی تفویض شده بھ سوپروایزرھا / سرپرستاران توسط مدیر پرستاری

1- 2-  استانداردھای منابع و نیروی انسانی:

برای دستیابی بھ اھداف سازمانی که ارائھ خدمات مناسب و با کیفیت مطلوب بھ مددجویان را در بر میگیرد؛ لازم است سازمان از نیروی انسانی کافی، آگاه و با تجربھ برخوردار باشد.

شاخص ھای مربوط بھ استانداردھای منابع و نیروی انسانی:

-  نسبت تعداد کل کارکنان پرستاری در ھمھ رده ھا بھ ازای تخت فعال

-  نسبت تعداد پرستارکارشناس ١ بھ تعداد کل کارکنان پرستاری

-  نسبت تعداد پرستار کارشناس بھ پزشک

-  نسبت تعداد پرستار کارشناس بھ ازای تخت فعال

-  نسبت تعداد پرستار کارشناس بھ بیمار در بخشھای عمومی

-  نسبت تعداد پرستارکارشناس بھ بیماردر بخشھای ویژه و تخصصی

-  میانگین سنوات خدمت پرستاران کارشناس شاغل در بیمارستان

-  میانگین ساعت کار موظف پرستاران در ماه

-  میانگین ساعات اضافھ کاری پرستاران در ماه

-  وجود بانک اطلاعاتی نیروی انسانی پرستاری در بیمارستان

-  نسبت پرستارانی که دوره آموزشی متناسب با بخش محل کار را گذرانده اند بھ تعداد کل پرستاران

-  نسبت تعداد پرستارانی که از ارتقاء شغلی برخوردار شده اند بھ تعداد کل پرستاران در سال

-  نسبت تعداد بازنشستگان پرستاری بھ تعداد پرستاران تازه استخدام شده / جدید الورود در سال

1- 3- استانداردھای مربوط بھ ھزینھ ھا و امکانات:

اگر چھ مدیریت مناسب بر سازمان، و دارا بودن منابع انسانی مفید از اصول ضروری برای ارائھ خدمات مطلوب در بُعد ساختار است؛

شاخص ھای مربوط بھ ھزینھ ھا و امکانات:

-  میزان ساعات بازآموزی کارکنان پرستاری

-  نسبت ھزینھ ھای صرف شده جھت فراھم نمودن امکانات و شرایط ایمنی محیط برای بیماران بھ کل

   ھزینھ ھای بیمارستان در سال

-  نسبت ھزینھ ھای صرف شده جھت فراھم نمودن امکانات و شرایط ایمنی محیط برای پرستاران بھ کل

   ھزینھ ھای بیمارستان

-  نسبت ھزینھ ھای مربوط بھ آموزش بیمار(نظیر تھیھ مطالب علمی، کتابچھ، فیلم و سایر برنامھ

    ھای آموزشی) بھ کل ھزینھ ھای آموزشی بیمارستان در سال

-  نسبت ھزینھ ھای مربوط بھ آموزش مداوم پرستاران بھ کل ھزینھ ھای آموزشی بیمارستان در سال

-  تعداد گزارش ھای پرستاران بھ مدیریت/ ریاست بیمارستان در مورد عدم وجود امکانات و شرایط

   لازم جھت ایمنی محیط کار برای پرستاران در سال

-  تعداد گزارش ھای ارسال شده بھ ریاست/ مدیریت بیمارستان در مورد عدم وجود تجھیزات و

   امکانات استاندارد در بخش برای انجام مراقبتھای پرستاری در ماه

-  وجود مواد و رسانھ ھای آموزشی برای بیماران در بخش ھا

-  وجود امکانات و تسھیلات آموزشی(از قبیل کتابخانھ / اینترنت) برای پرستاران در بیمارستان

2- استانداردھاي فرآیند

استانداردھای فرآیند، نحوه ارائھ خدمات، روش ھا و برنامھ ھایی است که باید برای دستیابی بھ اھداف سازمانی بکار گرفتھ شود. از این رو میتوان گفت که استانداردھاي فرآیند براساس وضعیت موجود و بصورت موردي قابل تعدیل ھستند. این استانداردھا نسبت بھ استانداردھای ساختار، تأثیر مستقیم تری بر کیفیت خدمات دارند. با توجھ بھ اھمیت این بخش از استانداردھا بھ عنوان روش و نحوه انجام مراقبت ھای پرستاری، روشھای متعددی در تدوین این گروه از استانداردھا وجود دارد. عمده ترین آنھا، تدوین استانداردھا بر اساس "فرآیند پرستاری است. بھ عبارت دیگر، این دستھ از استانداردھا را می توان در پنج گام فرآیند پرستاری شامل ارزیابی، تشخیص، برنامھ ریزی، اجرا و ارزشیابی گنجاند.

شاخص ھای فرآیند:

با توجھ بھ استانداردھای فرآیند که در بالا بطور مشروح بیان گردید، می توان دو گروه کلی را برای تعیین شاخص ھا در این زمینھ در نظر گرفت:

1-2-   شاخص ھای مربوط به زمان ونحوه مراقبت:

مراقبت، در واقع یک فرآیند است و چگونگی فعالیتھای ارائھ دھندگان مراقبت و ثبت مراقبت ھا، نیز بخشی از ارزیابی کیفیت در شاخھ فرآیند میباشد. بنابراین زمان انجام مراقبت و چگونگی آن، تاثیر بسزایی بر کیفیت خدمات پرستاری ارائھ شده دارد. شاخص ھای این دستھ از استانداردھاشامل موارد زیر است:

-  وجود استانداردھای مراقبت پرستاری در بیمارستان

-  میانگین مدت اقامت بیمار در بیمارستان

-  میانگین زمان انتظار بیمار برای دریافت مراقبتھای پرستاری در بخش اورژانس

-  میانگین زمان انتظار بیمار برای معاینھ توسط پزشک در بخش اورژانس

-  میانگین زمان انتظار بیمار برای دریافت خدمات پیراپزشکی(آزمایشگاه/ رادیولوژی و ....)

    در بخش اورژانس

-  میانگین زمان انتظار بیمار برای پاسخگویی پرستار بھ زنگ بیمار در بخش

-  میانگین زمان انتظار پرستار برای دسترسی بھ پزشک در مواقع فوری

-  میانگین زمان انتظار پرستار برای دسترسی بھ خدمات پیراپزشکی (آزمایشگاه/ رادیولوژی                   و...)اورژانسی   

-  میانگین ساعات مراقبت مستقیم پرستاری بھ ازای ھر بیمار در ٢۴ ساعت

-  میانگین ساعات کل مراقبت پرستاری (مستقیم و غیر مستقیم) بھ ازای ھر بیمار در ٢۴

   ساعت

-  تعداد بخشھا/ واحدھایی که بر اساس استانداردھای مراقبت پرستاری فعالیت می کنند

-  نسبت تعداد موارد ثبت صحیح گزارش پرستاری در پرونده بیمار بھ تعداد کل گزارش ھای

   پرستاری ثبت شده در پرونده بیمار

-  تعداد موارد ثبت تشخیص ھا / برنامھ ھای مراقبتی پرستاری در پرونده بیمار بھ تعداد کل

   بیماران بستری در بخش

-  نسبت زمان آموزش بھ بیمار توسط پرستار بھ کل زمان مراقبت پرستاری ارائھ شده برای

   بیمار در ٢۴ ساعت

-  نسبت تعداد بیمارانی که از نرده کنار تخت برای جلوگیری از سقوط آنان استفاده شده بھ تعداد

   کل بیماران نیازمند بھ نرده کنار تخت در بخش

-  وجود برگھ ھای ثبت وقایع و اتفاقات در بیمارستان در خصوص نحوه انجام مراقبتھای

    پرستاری

2-2- شاخص ھای مربوط بھ رضایتمندی پرستار و شرایط محیط کار:

اھمیت ایجاد محیط کار مناسب وایمن برای کارکنان و ارتقاء رضایتمندی آنان از محیط کارخود، از موارد بسیار مھم در ارائھ خدمات مطلوب بھ مددجویان است. شاخص ھای مربوط بھ این دستھ از استانداردھا شامل موارد زیر است:

-  میزان رضایت پرستاران از ماھیت حرفھ خود (پرستاری از بیماران)

-  میزان رضایت پرستاران از نحوه مدیریت پرستاری در بیمارستان/ محل کار

-  میزان رضایت پرستاران از امکانات و شرایط محیط کار

-  وجود امکانات و تجھیزات لازم جھت حفظ ایمنی محیط کار برای پرستاران

-  وجود تسھیلات و امکانات رفاھی برای کارکنان پرستاری(مھد کودک، ایاب و ذھاب )و...

   در بیمارستان

-  نسبت تعداد پرستارانی که دچار آسیب ھای شغلی (جسمی/ روحی- روانی) ناشی از حرفھ

   در محیط کار شده اند، بھ تعداد کل کارکنان پرستاری در سال

-  نسبت تعداد پرستارانی که تحت پوشش بیمھ مسئولیت حرفھ ای ھستند، بھ تعداد کل کارکنان

   پرستاری

3-  استانداردھای برآیند:

برآیندھا، وضعیت سلامت فعلی یا آینده مددجو را نشان می دھند، که نتیجھ ای از چگونگی مراقبت ارائھ شده، می باشند. بھ بیان دیگر، نتایج مطلوب و نامطلوب مراقبت، کیفیت خدمات ارائھ شده بھ مددجو را نشان می دھد. این استانداردھا بھ دو دستھ تقسیم می شوند:

3- 1- استانداردھای رضایتمندی مددجو:

یکی از جنبھ ھای اطمینان از ارائھ مراقبت با کیفیت و مناسب، رضایت مددجو و خانواده/ بستگان وی از مراقبت ھا و خدمات دریافت شده می باشد

 شاخص ھای مربوط بھ استانداردھای رضایتمندی مددجو:

-  میزان رضایتمندی کلی بیمار از خدمات دریافت شده در بیمارستان

-  میزان رضایتمندی بیمار از مراقبتھای پرستاری

-  میزان رضایتمندی خانواده/ ھمراه بیمار از مراقبتھای پرستاری ارائھ شده

-  نسبت تعداد بیمارانی که از نحوه برخورد و ارتباط پرستار با بیمار رضایت دارند بھ تعداد کل

    بیماران بستری در بخش

-  نسبت تعداد بیمارانی که از نحوه مراقبت از خود پس از ترخیص آگاھی دارند بھ تعداد کل

   بیماران بستری در بخش در ماه

-  نسبت تعداد بیمارانی که از آموزش ارائھ شده توسط پرستار رضایت دارند بھ تعداد کل

  بیماران بستری در بخش در ماه

-  نسبت تعداد بیمارانی که از حقوق خود (بعنوان مددجو) در بیمارستان آگاھی دارند بھ تعداد

   کل بیماران

-  نسبت تعداد بیمارانی که از روند بیماری خود و چگونگی درمان آگاھی دارند بھ تعداد کل

   بیماران بستری در بخش در ماه

2-3- استانداردهای اجتناب  و پیشگیری از وقوع عوارض و حوادث مراقبتی

ارائھ مراقبت ایمن، بدون حوادث خطرزا برای مددجو، و با حداقل عوارض احتمالی، ازاصول بسیار ضروری و پایھ در کیفیت خدمات پرستاری است. در واقع، مھمترین بخش دراستانداردھای کیفیت خدمات  پرستاری را این گروه تشکیل میدھند. در این قالب، بخشی از حوادث و عوارض وجود دارند که آستانھ خطا ندارند بدین معنی که وقوع آنھا باید بھ صفر برسد، مانند فوت بیمار ناشی از تجویز خون ناسازگار، که عارضھ ای غیر قابل قبول محسوب می شود. اما برخی از عوارض مراقبتی وجود دارند که تا حدودی غیر قابل اجتناب بوده و میزان معینی از آن قابل قبول است، مانند تعداد بیمارانی که دچار فلبیت محل تزریق وریدی شده اند. در این موارد، آستانھ خطایی تعیین می گردد که باید بھ حداقل ممکن برسد

شاخص ھای مربوط بھ استانداردھای اجتناب وپیشگیری از وقوع عوارض و حوادث مراقبتی :

-  نسبت تعداد موارد زخم ھای فشاری در بیماران بھ کل بیماران بستریِ نیازمند مراقبت ویژه

در ماه

-  نسبت تعداد موارد زخم فشاری در بیماران بھ تعداد کل بیماران بستری در بخش ھای عمومی

   در سال

-  نسبت تعداد موارد التھاب وریدی (فلبیت) در بیماران بھ تعداد کل بیماران تحت درمان

   وریدی در ماه

-  نسبت تعداد موارد وقوع عفونتھای بیمارستانی در بیماران بھ تعداد کل بیماران بستری در ماه

-  نسبت تعداد موارد سقوط از تخت بیماران بھ تعداد کل بیماران بستری در سال

-  نسبت تعداد موارد خطاھای دارویی توسط پرستاران بھ تعداد کل خطاھای دارویی گزارش

   شده در سال

-  میزان وقوع عوارض ناخواستھ دارویی قابل پیشگیری توسط پرستاران در سال

-  میزان وقوع اشتباه در انجام مراقبت ھای پرستاری توسط پرستاران در سال

-  میزان وقوع اشتباه در ثبت گزارش پرستاری در پرونده بیماران در سال

-  نسبت تعداد مرگ و میر ناشی از خطاھا و غفلت پرستاران(ثابت شده توسط پزشکی قانونی)

   بھ تعداد کل مرگ و بیماران در سال

برگرفته شده از کتاب :استانداردھای حرفھ ای و مراقبتی پرستاری .صلصالی و همکاران .نشرمهرراوش:نوبت اول 1390.

تلخیص : هادی سعادت منش